Mat á umhverfisáhrifum

Markmið mats á umhverfisáhrifum

Efnistaka fellur undir lög nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum ef raskað er efnistökustað yfir tiltekinni stærð, ef nema á efni umfram tiltekið magn eða ef efnistakan er talin kunna að hafa umtalsverð áhrif í för með sér.

Markmið laga um mat á umhverfisáhrifum er að:

• Tryggja að áður en leyfi er veitt fyrir framkvæmd, sem kann vegna staðsetningar, starfsemi sem henni fylgir, eðlis eða umfangs að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif, hafi farið fram mat á umhverfisáhrifum viðkomandi framkvæmdar.
• Draga eins og kostur er úr neikvæðum umhverfisáhrifum framkvæmdar.
• Stuðla að samvinnu þeirra aðila sem hafa hagsmuna að gæta eða láta sig málið varða vegna framkvæmdar sem áhrif hefur á umhverfið.
• Kynna fyrir almenningi umhverfisáhrif framkvæmdar sem kann að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif og mótvægisaðgerðir vegna þeirra og að almenningur komi að athugasemdum og upplýsingum áður en Skipulagsstofnun veitir álit um mat á umhverfisáhrifum framkvæmdar.

Efnistaka sem fellur undir ákvæði laga um mat á umhverfisáhrifum skiptist í tvo flokka:

• Efnistöku sem ávallt er matsskyld samkvæmt lögum.
• Efnistöku sem kann að vera matsskyld og er tilkynningarskyld til Skipulagsstofnunar eða sveitarstjórnar.

Óheimilt er að veita leyfi fyrir efnistöku svo sem framkvæmdaleyfi eða starfsleyfi, nema að gengið sé úr skugga um að efnistakan sé ekki matsskyld, eða að undangengnu mati á umhverfisáhrifum ef efnistakan reynist matsskyld. Framkvæmdaraðili sér um að meta umhverfisáhrif framkvæmdar og ber allan kostnað af matinu, ásamt umfjöllun Skipulagsstofnunar.

Mat á umhverfisáhrifum framkvæmda er ferli, þar sem gerð er grein fyrir framkvæmd og umhverfisáhrif hennar metin, áður en hafist er handa um framkvæmdir. Í þessu ferli er framkvæmdin kynnt almenningi, sveitarstjórnum og öðrum  umsagnaraðilum, þannig að hægt sé að taka tillit til óska og/eða umsagna þeirra við hönnun framkvæmdar. Þegar umhverfisáhrif hafa verið metin af framkvæmdaraðila, er framkvæmdin ásamt niðurstöðum matsins kynnt í matsskýrslu, sem send er Skipulagsstofnun. Skipulagsstofnun gefur síðan rökstutt álit um mat á umhverfisáhrifum framkvæmdar. Þegar álit Skipulagsstofnunar liggur fyrir á að vera ljóst hver umhverfisáhrif framkvæmdar kunni að verða og hvaða leiðir verða notaðar til að draga úr þeim.

Sömu lög og forsendur gilda um mat á umhverfisáhrifum fyrir efnistöku hvort sem er á landi eða af hafsbotni.

Efnistaka sem kann að vera matsskyld

Efnistaka sem fellur í B- eða C flokk í 1. viðauka laga um mat á umhverfisáhrifum kann að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif og er metið í hverju tilviki með tilliti til eðlis, umfangs og staðsetningar hvort efnistakan skuli háð mati á umhverfisáhrifum. 

Framkvæmdaraðila ber að senda skriflega tilkynningu til Skipulagsstofnunar um fyrirhugaða framkvæmd sem fellur undir B- flokk 1. viðauka og einnig framkvæmd sem fellur undir C- flokk en er ekki háð byggingar- eða framkvæmdaleyfi sveitarstjórnar.  Framkvæmdaraðila ber að senda skriflega tilkynningu til viðkomandi sveitarfélags um fyrirhugaða framkvæmd sem fellur undir C- flokk og er háð byggingar- eða framkvæmdaleyfi sveitarstjórnar. 

Efnistaka á landi eða úr hafsbotni fellur í B-flokk ef einhver neðangreindra atriða eiga við:

• Er á verndarsvæði
•  Raskar 25.000 m² svæði eða stærri
• Er 50.000 m³ eða meiri
• Nær til samans yfir 25.000 m² svæði eða stærra ef um fleiri en einn efnistökustað er að ræða vegna sömu framkvæmdar og á sama svæði

Efnistaka á landi eða úr hafsbotni fellur í C-flokk ef annað hvort neðangreindra atriða á við:

• Raskar minna en 25.000 m² svæð
• Er minni en 50.000 m³

Framkvæmdaraðili þarf að senda Skipulagsstofnun eða viðkomandi sveitarfélagi eftirfarandi upplýsingar áður en stofnunin getur ákvarðað um matsskyldu efnistöku (sjá nánar 11. gr. reglugerðar nr. 660/2015 um mat á umhverfisáhrifum):

1. Lýsing á fyrirhugaðri framkvæmd, umfangi hennar og helstu framkvæmda- og rekstrarþáttum, sbr. 1. tl. 2. viðauka.
2. Hnitsettur uppdráttur sem sýnir staðsetningu fyrirhugaðrar framkvæmdar, mörk framkvæmdasvæðis, mannvirki sem fyrir eru á svæðinu og upplýsingar um fyrirhugaða framkvæmd.
3. Upplýsingar um hvernig fyrirhuguð framkvæmd fellur að gildandi skipulagsáætlunum.
4. Lýsing á staðháttum, landslagi, gróðurfari og landnotkun og hvort fyrirhugað framkvæmdasvæði sé á eða nærri verndarsvæðum, sbr. 2. tl. 2. viðauka.
5. Lýsing á hvaða þættir framkvæmdar og/eða rekstrar valda helst áhrifum á umhverfið, sbr. 3. tl. 2. viðauka.
6. Upplýsingar um fyrirliggjandi álit umsagnaraðila og annarra eftir eðli máls sem framkvæmdaraðili kann að hafa leitað eftir

Vegna framkvæmda í flokki B í 1. viðauka við lög um mat á umhverfisáhrifum ákvarðar Skipulagsstofnun innan fjögurra vikna frá því að fullnægjandi gögn berast um framkvæmdina hvort framkvæmd er matsskyld. Áður en Skipulagsstofnun tekur ákvörðun um matsskyldu leitar stofnunin álits leyfisveitenda og annarra eftir eðli máls hverju sinni.

Vegna efnistöku í flokki C í 1. viðauka laga um mat á umhverfisáhrifum sem háð er framkvæmda- eða byggingarleyfi sveitarstjórnar skal sveitarstjórn innan tveggja vikna frá því að fullnægjandi gögn berast taka ákvörðun um hvort framkvæmdin skuli háð mati á umhverfisáhrifum. Við ákvörðun um matsskyldu fer sveitarstjórn eftir viðmiðum í 2. viðauka laga um mat á umhverfisáhrifum. Sveitarstjórn er heimilt að leita álits annarra aðila, svo sem annarra leyfisveitenda, eftir eðli máls hverju sinni. Þegar ákvörðun um matsskyldu liggur fyrir gerir sveitarstjórn hlutaðeigandi og Skipulagsstofnun grein fyrir niðurstöðu sinni og kynnir hana almenningi.  

Ef um er að ræða efnistöku í flokki C sem háð er öðrum leyfum en framkvæmdaleyfi sveitarstjórnar, til dæmis efnistöku utan netlaga, ákvarðar Skipulagsstofnun innan tveggja vikna frá því að fullnægjandi gögn berast hvort framkvæmd er matsskyld. Sama málsmeðferð á við og þegar sveitarstjórn tekur ákvörðun um efnistöku í flokki C, sbr. umfjöllun hér að framan.  

Ákvörðun um matsskyldu framkvæmdar má kæra til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála. Kæruaðild hafa þeir sem eiga lögvarða hagsmuni tengda ákvörðuninni og umhverfisverndar-, útivistar- og hagsmunasamtök með minnst 30 félaga. 

Öllum er heimilt að bera fram fyrirspurn til Skipulagsstofnunar um hvort tiltekin framkvæmd falli í flokk B eða flokk C í 1. viðauka laga um mat á umhverfisáhrifum.    

Efnistaka sem ávallt er matsskyld

Ávallt þarf að meta umhverfisáhrif ef áætluð efnistaka á landi eða úr hafsbotni raskar 50.000 m² svæði eða stærra eða efnismagn er 150.000 m³ eða meira, sbr. framkvæmdir sem tilgreindar eru í A-flokki í 1. viðauka laga um mat á umhverfisáhrifum.

Mati á umhverfisáhrifum  er skipt í nokkur skref og er þeim helstu lýst hér á eftir.

Matsáætlun

Þegar framkvæmdaraðili fyrirhugar matsskylda efnistöku skal hann leita samráðs eins snemma og kostur er.  Framkvæmdaraðila ber að kynna  tillögu að matsáætlun með auglýsingu sem vísar í veraldarvefinn og gefa almenningi kost á að lágmarki tveimur vikum til að koma á framfæri athugasemdum við tillöguna. Í tillögu að matsáætlun er umfangi og eðli efnistökunnar lýst, sem og mögulegum efnistökusvæðum. Í áætluninni skal koma fram hvernig fyrirhugað er að standa að mati á umhverfisáhrifum, m.a. hvaða gagna verði aflað og hvernig framsetning verði í frummatsskýrslu. Nánar er fjallað um innihald matsáætlunar í 13. grein reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum. Framkvæmdaraðili kynnir matsáætlun fyrir umsagnaraðilum og almenningi og hefur samráð við Skipulagsstofnun um gerð hennar. Matsáætlun er oft gerð snemma í matsferlinu áður en efnistökusvæði sem nýta á til ákveðinna framkvæmda eru rannsökuð. Því er eðlilegt, í þeim tilvikum sem gert er ráð fyrir að taka  efni úr mörgum efnistökusvæðum, að gera fyrirvara í tillögu að matsáætlun  um að niðurstöður rannsókna geti valdið breytingum á fjölda og staðsetningu efnistökusvæða. Þegar kynningu er lokið á drögum að tillögu matsáætlunar leggur framkvæmdaraðili tillöguna fyrir Skipulagsstofnun, sem óskar umsagna leyfisveitenda og annarra eftir atvikum.

Ákvörðun um matsáætlun

Skipulagsstofnun tekur ákvörðun um tillögu að matsáætlun innan fjögurra vikna frá því að tillaga berst og getur stofnunin fallist á tillöguna með eða án athugasemda. Geri stofnunin athugasemdir verða þær hluti af matsáætluninni. Skipulagsstofnun getur einnig hafnað matsáætlun og skal hún þá rökstyðja ákvörðun sína, gera grein fyrir því sem hún telur ábótavant, og leiðbeina framkvæmdaraðila um frekari vinnslu. Þegar Skipulagsstofnun hefur fallist á tillögu að matsáætlun getur framkvæmdaraðili hafið vinnu við frummatsskýrslu. Endanleg matsáætlun, sem framkvæmdaraðila ber að fylgja við gerð frummatsskýrslu, samanstendur af framlagðri tillögu framkvæmdaraðila, svörum hans við atriðum í umsögnum og athugasemdum og samþykki Skipulagsstofnunar á tillögunni, með eða án athugasemda.

Frummatsskýrsla

Í frummatsskýrslu er fjallað um mat á umhverfisáhrifum framkvæmdar og niðurstöður þess mats. Ef um er að ræða framkvæmdir sem eru háðar efnistöku, s.s. vegi eða lagningu háspennulína, þarf mat á umhverfisáhrifum efnistökunnar að uppfylla sömu kröfur og gerðar eru vegna mats á umhverfisáhrifum einstaks efnistökusvæðis. Frummatsskýrsla þarf að vera í samræmi við samþykkta matsáætlun og kröfur í 18. grein reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum um innihald hennar. Þegar frummatsskýrsla liggur fyrir er hún send Skipulagsstofnun til athugunar. Skipulagsstofnun getur hafnað frummatsskýrslu ef hún er ekki í samræmi við samþykkta matsáætlun og kröfur reglugerðarinnar. Ber stofnuninni að leiðbeina framkvæmdaraðila um frekari vinnslu frummatsskýrslu. Ef Skipulagsstofnun telur frummatsskýrslu uppfylla framangreind skilyrði er hún auglýst og er almenningi heimilt að gera athugasemdir við skýrsluna. Kynningartími frummatsskýrslu er sex vikur. Skipulagsstofnun leitar einnig umsagnar leyfisveitenda  og annarra aðila eftir því sem við á.  

Skipulagsstofnun sendir framkvæmdaraðila þær umsagnir og athugasemdir sem berast á kynningartíma frummatsskýrslu og vinnur hann í kjölfarið endanlega matsskýrslu.

Matsskýrsla

Endanleg matsskýrsla er unnin af framkvæmdaraðila á grundvelli frummatsskýrslu þegar athugasemdir og umsagnir um hana hafa borist. Í matsskýrslu gerir framkvæmdaraðili grein fyrir framkomnum athugasemdum og umsögnum um frummatsskýrslu, tekur afstöðu til þeirra og sendir síðan til Skipulagsstofnunar.

Álit Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum framkvæmdar

Skipulagsstofnun gefur rökstutt álit á því hvort  matsskýrsla uppfylli skilyrði laga og reglugerða og að umhverfisáhrifum sé lýst á fullnægjandi hátt innan fjögurra vikna frá því að stofnunin tekur á móti henni.  Í álitinu gerir Skipulagsstofnun grein fyrir helstu forsendum matsins, þ.m.t. gildi þeirra gagna sem liggja til grundvallar matinu, og niðurstöðum þess. Einnig er þar fjallað um afgreiðslu framkvæmdaraðila á athugasemdum og umsögnum sem bárust við kynningu á frummatsskýrslunni. Í álitinu er jafnframt tilgreint hvort Skipulagsstofnun telji þörf á að setja frekari skilyrði fyrir framkvæmd eða gera aðrar og frekari mótvægisaðgerðir en þær sem fram koma í skýrslunni.   Þegar álit Skipulagsstofnunar liggur fyrir er það kynnt umhverfis- og auðlindaráðherra, framkvæmdaraðila, leyfisveitendum og öðrum umsagnaraðilum, ásamt þeim aðilum sem gerðu athugasemdir við frummatsskýrsluna á kynningartíma. Skipulagsstofnun auglýsir einnig í dagblaði sem gefið er út á landsvísu að álit og matsskýrsla liggi fyrir.  

Óheimilt er að gefa út leyfi til framkvæmdar fyrr en álit Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum liggur fyrir. Leyfisveitandi skal kynna sér matsskýrslu framkvæmdaraðila um framkvæmdina og taka rökstudda afstöðu til álits Skipulagsstofnunar. Ákvörðun um útgáfu framkvæmdaleyfis, vegna matsskyldra framkvæmda og niðurstöðu álits Skipulagsstofnunar, skal leyfisveitandi birta opinberlega innan tveggja vikna frá útgáfu leyfisins. Ákvörðun sveitarstjórnar um útgáfu framkvæmda- og byggingarleyfis fyrir matsskyldar framkvæmdir er kæranleg til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, innan mánaðar frá því að ákvörðun sveitarstjórnar um útgáfu framkvæmdaleyfis liggur fyrir. Leyfisveitendur skulu senda Skipulagsstofnun afrit leyfa vegna matsskyldra framkvæmda þegar leyfi hefur verið gefið út.

Ef framkvæmdir hefjast ekki innan 10 ára frá því að álit Skipulagsstofnunar liggur fyrir skal leyfisveitandi óska ákvörðunar Skipulagsstofnunar um hvort endurskoða þurfi matsskýrslu í heild eða hluta.  

Á myndinni hér fyrir neðan eru sýnd helstu skref við mat á umhverfisáhrifum. (Hægt er að fá upp stærri mynd með því að smella á myndina.) 

Nánari upplýsingar

Nánari upplýsingar um mat á umhverfisáhrifum er að finna í lögum nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum, reglugerð nr. 660/2015 um mat á umhverfisáhrifum og leiðbeiningum Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum framkvæmda, sem nálgast má á heimasíðu stofnunarinnar (www.skipulagsstofnun.is). Skipulagsstofnun veitir einnig frekari upplýsingar um mat á umhverfisáhrifum framkvæmda.